Wikibækur

„Augað“: Munur á milli breytinga

Fletta í gegnum breytingarskrá
← Eldri breytingNýrri breyting →
Efni eytt Efni bætt við
MyndræntWiki-texti
Sigrvilm (spjall | framlög)
31 breyting
Sigrvilm (spjall | framlög)
31 breyting
Lína 11:
 
== Bygging augans ==
AðeinsAugun eru viðkvæm og aðeins hluti augansþeirra sést með berum augum. AugaðAuga mannsins er kúlulagahnöttur, 2,5 cm í þvermál og er stór hluti þess fellt inn í [[w:en:eye socket|augntóftirnar]] á höfuðkúpunni.
Mannsauganu er skipt í nokkra hluta:
* [[augnknöttur|Augnknötturinn]], ''bulbus oculi'', liggur í [[augntóft|augntóftinni]], en hann er myndaður úr þremur hjúpum:▼
** [[trefjahjúpur|Trefjahjúp]], ''tunica fibrosa'' er ysta lag augans og er bandvefur. Trefjahjúpurinn samanstendur af: ▼
*** [[Hvíta|Hvítu]] ''sclera'', sem er hvít og ávöl. Er bandvefur fylltur af collagen próteininu sem bæði verndar og heldur formi augans. ▼
*** [[Glæra|Glæru]] einnig nefnd [[hornhimna]] ''cornea'', sem er gegnsæ og hylur augasteininn.
** [[æðuhjúpur|Æðuhjúp]], ''tunica vasculosa'' er miðlag augans og samanstendur af: ▼
***[[Æða|Æðu]], ''choroidea'', er gerð úr [[sortufruma|sortufrumum]] sem draga til sín [[ljósgeisli|ljósgeisla]].▼
*** [[Lita]] eða [[lithimnan|lithimna]], ''iris'', er litaði hluti augans. Hún er ýmist blá, græn eða brún, allt eftir litkornamagni. Svartur blettur í miðju litunnar er [[sjáaldur|sjáaldrið]], sem einnig heitir [[ljósop]], ''pupilla'', en það minnkar og stækkar eftir birtuástandi og líkams- og/eða hugarástandi.
** [[innhjúpur|Innhjúp]], ''tunica interna''▼
 
▲* [[augnknötturw:en:eyeball|AugnknötturinnAugnknöttur]]inn, ''[[w:en:bulbus oculi'', liggur í [[augntóft|augntóftinnibulbus oculi]]'', en hann er myndaður úr þremur hjúpum:
* [[Sjónhimna|Sjónhimnan]] er í augnbotninum. Sjónhimnan samanstendur af ljósnæmum taugafrumum sem kallast [[stafir]] og[[ keilur]]. Beint aftan við augasteininn er sjónhimnan þétt setin af keilufrumum og sjá þær um að greina liti og gera það að verkum að hægt er að sjá hluti mjög nákvæmlega. Stafirnir eru til hliðana og greina þær frumur svart hvíta liti. Í sjónhimnunni er einnig blindur blettur, en þar kemur sjóntaugin úr heila inn í augað og tengist taugafrumunum þar inn í.▼
▲** [[trefjahjúpur|Trefjahjúp]], ''[[w:en:tunica fibrosa|tunica fibrosa]]'', sem er ysta lag augans og er bandvefur.myndaður úr Trefjahjúpurinntveimur samanstendur afhlutum:
** [[glæra|Glæran]]n einnig nefnd [[hornhimna]], ''[[w:en:cornea|cornea]]'', er fremst á auganu. Hún er gagnsæ hetta sem hylur augasteininn og er kúptari en aðrir hlutar þess.
▲*** [[Hvíta|HvítuAugnhvíta]]n, ''[[w:en:sclera|sclera]]'', semer í beinu framhaldi af glærunni. Augnhvítan er hvít og ávöl og umlykur augað. ErAugnhvítan er bandvefur fylltur af collagen próteininu sem bæði verndar og heldur formi augans.
 
▲** [[æðuhjúpur|Æðuhjúp]], ''[[w:en:tunica vasculosa|tunica vasculosa]]'' er miðlag augans og samanstendur af tveimur lögum:
*Augasteinninn
▲*** [[Æða|Æðu]], ''[[w:en:choroidea|choroidea]]'', er gerð úr [[sortufruma|sortufrumum]] sem draga til sín [[ljósgeisli|ljósgeisla]].
** [[Lita]] eða [[lithimnan|lithimna]], ''[[w:en:iris|iris]]'' og er hún bakvið glæruna. Lithimnan er litaði hluti augans. Hún er ýmist blá, græn eða brún, allt eftir litkornamagni. Liturinn gerir lithimnuna ógegnsæja svo ljós kemst aðeins inn í augað í gegnum svartan blett í miðju lithimnunnar sem kallast [[sjáaldur|sjáaldrið]], ''[[w:en:pupilla|pupilla]]''. Í lithimnunni eru tveir vöðvar, annar minnkar sjáaldrið, hinn víkkar það og fer það eftir birtuástandi og líkams- og/eða hugarástandi hversu stórt sjáaldrið er. Í mikilli birtu þrengist sjáaldrið en í daufu ljósi víkkar það.
 
▲** [[innhjúpur|Innhjúp]], ''[[w:en:tunica interna|tunica interna]]''.
 
Aftan við lithimnuna og sjáaldrið er [[augasteinn]]inn, ''[[w:en:lens|lens]]''. Augasteinninn getur breytt um lögun eftir því hvort horft er á nálægan eða fjarlægan hlut. Þegar horft er á fjarlægan hlut verður augasteinninn þunnur og flatur. Þegar horft er á nálægan hlut verður augasteininn þykkari og kúptari. Lítill vöðvi gefur augasteininum rétta lögun.
 
Aftan við augasteininn er meginhol augans. Það er fyllt af hlaupkenndu, glæru efni sem kallast [[w:en:vitreous humour|glerhlaup]].
 
▲* [[Sjónhimna|Sjónhimnan]], ''[[w:en:retina|retina]]'', er í augnbotninum. Sjónhimnan samanstendur af ljósnæmum taugafrumum sem kallast [[stafir]] og[[ keilur]]. Beint aftan við augasteininn er sjónhimnan þétt setin af keilufrumum og sjá þær um að greina liti og gera það að verkum að hægt er að sjá hluti mjög nákvæmlega. Stafirnir eru til hliðana og greina þær frumur svart hvíta liti. Í sjónhimnunni er einnig blindur blettur, en þar kemur sjóntaugin úr heila inn í augað og tengist taugafrumunum þar inn í.
 
== Hvernig virkar augað? ==
Sótt frá „https://is.wikibooks.org/wiki/Augað“