Íslenskir ætisveppir

Almennt Um Sveppi

Sveppir eru ákaflega sérstæðar lífverur enda flokkaðir í sitt eigið ríki, svepparíkið. Lengi vel voru þeir flokkaðir með plöntum enda við fyrstu sýn líkari þeim en dýrum. Grundvallarmunur er þó á sveppum og plöntum: Plöntur eru frumbjarga og með blaðgrænu en sveppir ekki. Þeir passa heldur ekki í hóp með dýrum vegna þess að þeir draga í sig næringu í stað þess að melta hana og þeir hafa frumuvegg.

Tiltölulega stutt er síðan sveppir voru færðir úr plönturíkinu og í sitt eigið ríki. Sveppir geta tekið yfir mjög stór svæði; það sem étið er af sveppnum, hatturinn (aldinið), eru einungis kynfæri sveppþráðakerfis sem er ofan í jörðinni, stundum á margra hektara svæði. Sveppir eru margir fjölfruma og vaxa þræðirnir í endann, en ger er ágætt dæmi um einfruma svepp. Sumir sveppir lifa í samlífi með bakteríum og þörungum (sjá fléttur), aðrir tengjast rótarendum plantna og mynda með þeim svepprót.

Á Íslandi eru til um 550 tegundir kólfsveppa sem geta orðið það stórir að vel má sjá þá með berum augum. Suma þeirra má borða en aðrir eru eitraðir. Þegar sveppir eru tíndir verður alltaf að ganga vel úr skugga um að um óeitraðar sveppategundir sé að ræða, að þeir séu bragðgóðir og óskemmdir. Í heiminum öllum eru um 1.000 sveppategundir ætar en það er aðeins lítill hluti þeirra 30.000 tegunda kólfsveppa og 33.000 tegunda asksveppa sem þekktar eru. Alls eru þekktar nálægt 80.000 tegundir sveppa í heiminum en talið er líklegt að tegundir sveppa séu um 1.5 milljónir talsins.

Ætisveppir eru sveppir sem algengt er að nota í matargerð. Hugtakið á þannig hvorki við um skaðlega eitursveppi né skaðlausa en bragðvonda sveppi. Sumir sveppir eru eitraðir ef ekki er farið rétt að við meðferð þeirra og matreiðslu. Í flestum tilvikum er það diskhirslan sem étin er af sveppnum. Hinn eiginlegi sveppur lifir neðanjarðar og getur verið mörg hundruð metrar í þvermál.

Hér verður einkum fjallað um ætisveppi sem finna má og éta á Íslandi og einnig eitur sveppi sem her leynast og ber að varast til að koma í veg fyrir hættulegan misskilning.

• Sveppur (íslenska wikipedia)

• Sveppur (enska wikipedia)

• Fróðleikur um ætisveppi (íslenska wikipedia)