„Saga þýska-ljóðsins“: Munur á milli breytinga

[[Mynd:mynd_nótur.jpg |left|250 px]]'''Lied''' er skilgreint sem sönglag samið við þýskan texta og er venjulega átt við þýskt ljóð 19. aldarinnar. Þróun þýska ljóðsins er hægt að rekja allt aftur til Meistarasöngvara 1250-1550. Á 15. og 16. öld fékk ljóðið síðan fjölraddað form og var litið á það sem sérstakt tónlistarsvið. Síðan Barokk ljóðið (accompanied), þá þjóðlagaljóðið. Á 19. öld tíma rómantísku stefnunnar var það eitt af okkar helstu sönglagatónskáldum þ.e. Schubert sem jók mjög veg og virðingu þessa þýska ljóðræna sönglags, en það gerði hann með píanóundirleik.

Þótt að Schubert hafi verið fyrstur til að kanna óendanlega möguleika á samspili söngraddar og píanós, þá áttu Haydn, Mozart og Beethoven stóran þátt í því að undirbúa jarðveginn fyrir þýska ljóðið. Allir sömdu þeir gullfalleg ljóð og þykir Veilchen eftir Mozart hafa alla bestu kosti ljóðsins. E. T. A. Hoffman sem var þýskt skáld á þessum tíma sagði: “Tónlist Haydns minnir okkur á alsælu eilífrar æsku fyrir syndafallið. Mozart leiðir okkur inn í hugarheim ólýsanlegrar löngunar eftir ást og dapurleika, en tónlist Beethovens ýfir upp tilfinningar ótta og aðdáunar, ógna og þjáninga og óhemjanlega þrá, sem er kjarninn í rómantíkinni”.

Samkvæmt þessu er Beethoven því rómantískt tónskáld en byggði auðvitað einnig á klassískri kunnáttu. Það má segja að uppruna þýska ljóðsins sé að finna í rómantískum hugsunarhætti 19. aldarinnar. Rómantíkin byggðist frekar á hugarfarsbreytingum en breytingum á undirstöðum tónsmíðarinnar. Hún bauð upp á ýmislegt nýtt eins og t.d. frjálsa einstaklingsbundna tjáningu tilfinninga, hið óræða varð einnig mikilvægur þáttur í rómantískri list. Uppruna rómantísku stefnunnar má rekja til þýskra bókmennta og heimspeki, og voru þar skáldið Goethe og heimspekingurinn Kant fremstir í flokki. Ástin, hetjudáðir og dauðinn voru aðalviðfangsefni rómantískra listamanna, sem kepptust við að leggja hlustendum til mismunandi og margvíslega tilfinningalega upplifum. Óhætt er að segja að 19. öldin hafi verið öld orðsins.

Kveðskapurinn streymdi frá skáldum eins og Goethe, Mörike, Eichendorff, Heine, Hölty, en allir sömdu þeir yndislega falleg ljóð. Píanóið tók við af Sembal og voru tónskáld fljót að nýta sér þetta nýja betrumbætta hljóðfæri. Píanóið bauð upp á endalausa möguleika við túlkun tilfinninga og kveðskapur og tónlist runnu saman í eitt. Þarna voru tónskáld 19. aldarinnar komnir með nýtt og spennandi form til að túlka það sem félagslegt andrúmslofts þessa tíma stuðlaði að, þ.e. endalausa rómantík. Heimspekingurinn Kant trúði því að tilfinningin en ekki skynsemin væri uppspretta listarinnar og hann skilgreindi tónlist sem “list hins fagra samleiks tilfinninganna”. Það er einmitt samleikur söngraddar og píanós sem einkennir gott ljóð.

Þarna höfum við tvær tilfinninga uppsprettur sem með góðu samspili geta skapað himneska tónlist. Söngvarinn sem með rödd sinni og tjáningu túlkar orð ljóðsins með litbrigðum og innri tilfinningu, og undirleikarinn sem með kunnáttu sinni nær öllu því besta út úr píanóinu með innlifun og öryggi. Ljóð er því samspil söngraddar og píanós þar sem orðin skipta öllu máli, og mjög mikilvægt er að sameina ljóðið tónlistinni eins fullkomlega og hægt er. Ljóð geta verið í ýmsum formum svo sem strófísk, gegnumsamin, ballötur og allt þar á milli. Þetta getur verið mjög mismunandi eftir tónskáldum, því engin semur jú eins, hver hefur sinn óvéfengjanlega stíl til að ávarpa hlustendur. Það voru aðvitað mörg tónskáld sem reyndu fyrir sér í þessu nýja listformi 19. aldarinnar. Má þar nefna menn eins og Haydn, Mozart, Beethoven, Strauss, Mahler, Mendelsohn og fleiri. Frægð þessara merku tónskálda byggist þó frekar á öðru heldur en sönglagagerð. Haydn er t.d. þekktur fyrir sinfóníur sínar og strengjakvartetta og Mozart og Strauss helst fyrir óperur sínar. Því skal hér í næsta kafla einungis talað um Schubert, Schumann, Brahms og Wolf, en þessi tónskáld eru þekktust fyrir sönglög sín, og hafa samanlagt samið yfir 1200 af dýrmætustu og fegurstu ljóðaperlum sem til eru.